سؤال: علم چیست؟
جواب:
تعریف لغوی: علم به معنی آموختن، دانش و شناخت است. (1)
تعریف اصطلاحی: علم در فلسفه، امری بدیهی است و قابل تعریف نیست مانند وجود(2).
اما در منطق، برای آن تعریفی ذکر شده است که فقط علم حصولی را شامل می‌شود و آن، عبارت است از: «نقش‌بستن صورت شیء نزد عقل»(3)
شما کتابی را در مقابل خود بگذارید و نگاه کنید، آنگاه چشم خود را ببندید و در همین حال، متوجه همان کتاب باشید. ملاحظه می‌کنید که گویا همچنان با چشمان باز، آن را نگاه می‌کنید و این، همان نقش‌بستن صورت‌های اشیاء، در نفس انسان است. (4)
سؤال: نخستین تقسیم علم کدام است؟
جواب:
1. علم حضوری : علمی است که واسطه ای بین عالم و معلوم وجود ندارد؛ به عبارت دیگر، معلوم به عینه نزد عالم حاضر است؛ مانند ترس، محبت، شجاعت.
یکی از مصادیق علم حضوری، آگاهی ما از حالات درونی و احساسات و عواطف خودمان است. هنگامی‌که فرد (شخص عالم)، دچار ترس می‌شود یا هنگامی‌که نسبت به کسی یا چیزی محبت پیدا می‌کند؛ این حالت درونی را به طور مستقیم و بدون واسطه می‌یابد؛ نه اینکه به وسیله صورت و مفهوم ذهنی آن را بشناسد. پس معنی ندارد که کسی بترسد و یا چیزی را دوست بدارد، ولی از ترس یا محبت خودش آگاه نباشد.(5)
2. علم حصولی : علمی که واسطه‌ای بین شخص عالم و ذات معلوم وجود دارد که آگاهی به وسیله آن، حاصل می‌شود.(6)
در علم حصولی، شخص به وسیله صورت یا مفهوم ذهنی از شیء یا شخص درک شونده، آگاه می‌شود. مثلاً، هنگامی که شخص، درختی را مشاهده می‌کند، صورتی از آن درخت در ذهن او، نقش می‌بندد و آگاهی فرد از آن درخت، به وسیله آن صورت ذهنی است. حتی، هنگامی که فرد دیگر، درخت را مشاهده نمی‌کند، می‌تواند به وسیله آن صورت ذهنی، درخت را تصور کند.
نکته: تفاوت علم حصولی و علم حضوری به این است که علم حضوری خطاناپذیر و علم حصولی خطاپذیر است. و همچنین علم حضوری قابل تعلیم و تربیت نیست و فقط برای خود شخص عالم معتبر است ولی علم حصولی را می توان به دیگران منتقل کرد به همین خاطر تقریباً بیشتر علوم دنیا (فیزیک، شیمی، ریاضی و …) از این قسم هستند که نیاز به طلب علم دارند و باید استادی باشد تا آن را آموزش دهد.
سؤال: چرا علم حضوری خطاناپذیر است؟
جواب: زیرا، در علم حضوری خود واقعیت عینی، مورد شهود قرار می‌گیرد بر خلاف علم حصولی که صورت ذهنی، نقش واسطه را ایفا می‌کند؛ لذا ممکن است، این واسطه(صورت ذهنی) کاملاً با ذات درک شونده( شیء معلوم خارجی)، مطابقت نداشته باشد؛ در این حال خطا رخ می دهد، اما در علم حضوری، شیء و یا شخص درک شونده با وجود عینی خودش و بدون هیچ واسطه‌ای نزد درک کننده، حاضر است؛ پس دیگر، جای هیچ خطا و سؤالی باقی نمی‌ماند.
منابع:
- 1. جبران، مسعود، فرهنگ الرائد، ترجمه رضا انزابی نژاد، ج 2، ص 1216.
- 2. سجادی، سید جعفر، فرهنگ اصطلاحات فلسفی ملاصدرا، ص 352.
- 3. خوانساری، محمد، منطق صوری، ص17.
- 4. مظفر، المنطق، ترجمه و شرح شیروانی، ج 1، ص 33.
- 5. مصباح یزدی، آموزش فلسفه، ج 1، ص 172ـ 171.
- 6. همان.
- 7. مصباح یزدی، آموزش فلسفه، ج 1، ص 175.
فرم در حال بارگذاری ...
