​

در بینش اسلامی، همه انسان‏هایی که تاکنون پا بر عرصه زمین نهاده ‏اند، به‏ رغم تفاوت‏های نژادی، فرهنگی، زبانی و… از اصلی واحد و ریشه ‏ای مشترک نشأت گرفته ‏اند. خداوند در آغاز، مرد و زنی را آفرید و سپس از نسل آن‏دو، دیگر آدمیان زاده شده و در طول نسل‏های متمادی، شمار افراد بشر رو به فزونی نهاده است:

ای مردم، از پروردگارتان که شما را از «نفس واحدی» آفرید و جفتش را [نیز] از او آفرید و از آن دو، مردان و زنان بسیاری پراکنده کرد، پروا دارید. (سوره نساء، آیه ۱)
بر این اساس، شماری از آیات قرآن‏ کریم انسان‏ها را فرزندان آدم می‏خواند و از این رهگذر، ارتباط آنان را با نخستین حلقه تاریخ بشریت خاطرنشان می‏کند. در پاره‏ ای آیات نیز بر این نکته تأکید شده است که آدم، به مثابه نخستین انسانی که پای بر زمین نهاد، آفرینشی متمایز با خلقت فرزندان خود داشته است؛ زیرا برخلاف فرزندان خود از آمیزش زن و مردی متولد نگشته است. چند و چون خلقت انسان نخستین، هم‏چون بسیاری از دیگر حقایق هستی، بر ما پوشیده است. آنچه می‏دانیم بیش از این نیست که دست مایه این آفرینش چیزی است که قرآن از آن به خاک ـ تراب ـ یا گل ـ طین ـ یاد می‏کند:

إِذ قالَ ربّک للملائکهِ إِنی خالقٌ بشراً من طین. (سوره ص، آیه ۷۱)
آنگاه که پروردگارت به فرشتگان گفت: «من بشری را از گِل خواهم آفرید».

براین اساس می‏توان گفت که قرآن نظریه‏ هایی را که نژاد انسان را محصول تطوّرگونه ‏ای از حیوانات یا موجودات انسان‏نما می‏دانند، مردود می‏ شمارد.
خلقت استثنایی اولین فرد انسانی به‏ دست خداوند، خود بیان‏گر یکی از ابعاد کرامت ذاتی انسان و برتری او بر دیگر موجودات هستی است.

ساحت‏های وجود انسان
از دیدگاه دین، انسان موجودی کاملا مادی و طبیعی نیست، بلکه وجود او از دو ساحت جسمانی ـ بدن ـ و غیرجسمانی ـ روح یا نفس ـ سامان می‏ یابد. قرآن‏ کریم، در مقام بیان نحوه خلقت آدمیان، اعلام می ‏دارد که پس از تکمیل مراحلی از آفرینش ساحت طبیعی جنین، مرحله نوینی آغاز می‏ شود که با ساحت غیرجسمانی او در ارتباط است:
آنگاه نطفه را به‏ صورت علقه درآوردیم پس آن علقه را [به ‏صورت] مضغه گردانیدیم و آنگاه مضغه را استخوان‏هایی ساختیم، بعد استخوان‏ها را با گوشتی پوشانیدیم، آنگاه [جنین را در ] آفرینشی دیگر پدید‏آوردیم. (سوره مومنون، آیه ۱۴)
هرچند در این آیه سخنی از چند و چون مرحله نوین به ‏میان نیامده است، تفاوت سبک تعبیر و استفاده از فعل «انشأنا» به‏ جای «خلقنا» اشاره‏ ای ظریف به ‏تفاوت بنیادین مرحله مزبور با مراحل پیشین ـ که همگی به آفرینش جسمانی آدمی مربوط می ‏شدند ـ دارد. از این‏ رو، بسیاری از مفسران آیه بالا را ناظر به خلقت گوهر روحانی بشر می‏ دانند.
در پاره ‏ای آیات نیز،از مرحله آفرینش ساحت روحانی و غیرمادی آدمی به دمیدن روح تعبیر شده است: «آنگاه او را درست اندام کرد و از روح خویش در او دمید». (سوره سجده، آیه ۹)
براساس این آیه، زمانی که خداوند آفرینش اندام ‏های جنین را به سامان رساند و بدن او را موزون و متعادل گرداند، روح را در کالبد او می‏دمد.
ماهیت روح آدمی، از مسائل پیچیده و بحث‏ انگیز است. از پاره‏ ای آیات قرآنی چنین برمی‏ آید که روح می‏تواند پس از مرگ، مستقل از بدن جسمانی به حیات خود ادامه دهد و از آن‏جا که بقای روح پس از متلاشی‏ شدن بدن، ضامن استمرار وجودی آدمی است، آشکار می‏شود که در میان دو ساحت وجود انسان، اصالت با گوهر روحانی او است ؛ گوهری که حقیقت ذات هر انسانی را که معمولا از آن به من تعبیر می‏ کنیم، تشکیل می‏ دهد.
البته، استقلال وجودی روح از بدن ـ پس از مرگ ـ ، هرگز بدین معنا نیست که بین این ‏دو هیچ ارتباط واقعی در میان نباشد، بلکه مادامی که آدمی در طبیعت می‏زید، جسم و روح او، تعاملی دوسویه دارند و از یکدیگر متأثرند. بر پایه همین تأثیر متقابل است که آموزه ‏های دینی، انسان را موظف می‏دارد حرمت و حریم هر دو ساحت را پاس دارد و با مراقبت کامل از بدن خویش، آن را به نیکوترین شیوه برای نیل به سعادت و رستگاری خویش به خدمت گیرد.
امتیازات وجود انسان، به ویژه آن گروه که از بُعد روحانی آدمی سرچشمه می‏گیرد، موقعیت ممتازی را برای او در پهنه هستی به ارمغان آورده است. انسان، در جوهره ذات خویش، نه تنها از حیوانات که از تمام مخلوقات خداوند برتر است.